Ανάρτηση 66/2009 [επετειακή, επαναστατική, σοσιαλιστική και σκεπτικιστική] – Για την Οκτωβριανή Σοσιαλιστική Επανάσταση και τον σταλινισμό ...

92η επέτειος της Ρωσσικής Οκτωβριανής Σοσιαλιστικής Επανάστασης αύριο, 7 του Νοέμβρη [στην ουσία η Επανάστασης έγινε στες 25 του Οκτώβρη, αλλά με το παλιό ημερολόγιο].

Εν πρώτοις θα ήθελα να ΣΑΣ παραπέμψω στην περσινή μου [40η στον αριθμό] σχετική ανάρτηση [link: http://aneforiwn.blogspot.com/2008/11/40.html ], όπου έκαμα μια [ιστορική] αναδρομή στα τότε γεγονότα, και

Δεύτερον, αντί άλλου επετειακού [φετινού] δικού μου κειμένου, θα παραθέσω [δια της μεθόδου του scanαρίσματος], ένα σχετικό κείμενο [και πάλι] του Βασίλη Ραφαηλίδη, τούτη τη φορά παρμένο από το βιβλίο του “Η Μεγάλη Περιπέτεια του Μαρξισμού” [εκδόσεις “του Εικοστού Πρώτου”, β΄ έκδοση, 1999]. Όσοι αριστερίζουμε πιστεύω ότι έστω και κριτικά πρέπει να τιμούμε αυτή την επέτειο ...
Πέραν τούτου, να πούμεν, ότι αυτό εδώ το κείμενο μου λειτουργεί και δίκην αντι-εορτασμού στα παναΰρκα που θα γίνουν αυτές τες μέρες για την κατεδάφιση του τείχους του Βερολίνου, αλλά και ως μια απάντηση προς όσους αντιμετωπίζουν την ιστορία με συναισθηματισμούς και μελοδραματισμούς!

Στο κείμενο του ο συγγραφέας πραγματεύεται,
- πρώτον, την πορεία οικοδόμησης του σοσιαλισμού σε μια ΜΟΝΟ χώρα [τη Ρωσσία] μετά την αναπάντεχη κι ανέλπιστη επιτυχή έκβαση της Οκτωβριανής Επανάστασης και
- δεύτερον, τις αναπόφευκτες [όπως τις χαρακτηρίζει] παρεκκλίσεις και παρεκτροπές [αλλά και τα λάθη και τα εγκλήματα] που επισυνέβησαν ή/και διαπράχθηκαν κατα την τεθλασμένη εκείνη πορεία οικοδομής του σοσιαλισμού [και κυρίως κατα τη σταλινική περίοδο διακυβέρνησης της Σοβιετικής Ένωσης] ...

Ο Ραφαηλίδης, [που ΔΕΝ ήταν καθόλου φιλο-σταλινικός, αντίθετα πολλοί λένε ότι ήταν φιλο-τροτσκιστής, ίσως και λόγω των καλών σχέσεων του με τον Μιχάλη Ράπτη – Πάμπλο], κάνει [στο κείμενο που θα αναρτήσω] μια πολύ ενδιαφέρουσα ανάλυση/παρουσίαση του φαινομένου που οι “ειδικοί” ονομάζουν σταλινισμό!


Ο σταλινισμός ήταν ιστορικά αναγκαίος;
(του Βασίλη Ραφαηλίδη)
[Οι επιχρωματισμοί και οι υπογραμμίσεις είναι του blogοδεσπότη ...]

“Αποσταλινοποίηση δεν σημαίνει, έτσι απλά, καταδίκη του Στάλιν και των μεθόδων του. Άλλωστε, ο σταλινισμός μάλλον συμβατικά συνδέεται με το όνομα και την προσωπικότητα του Στάλιν. Συνεπώς, δεν ξοφλάει κανείς με το σταλινισμό αν περιοριστεί στο να καταδικάσει άκριτα και επιπόλαια τον Στάλιν. Γιατί ο Στάλιν υπήρξε αναμφισβήτητα μια οργανωτική ιδιοφυία, κι αυτό του το αναγνωρίζουν ακόμα και κάποιοι από τους αντιπάλους του. Άλλωστε, χωρίς τον Στάλιν και τις βάρβαρες μεθόδους του είναι αμφίβολο αν θα υπήρχε και μετά το 1945 Σοβιετική Ένωση. Δεν είναι καθόλου βέβαιο πως οποιοσδήποτε άλλος στη θέση του εκείνους τους πολύ δύσκολους καιρούς θα ενεργούσε διαφορετικά.

Ο Χρουστσόφ, που εγκαινιάζει την αποσταλινοποίηση, στρέφει εξαρχής την προσοχή του σε μια εντελώς λανθασμένη κατεύθυνση: αντιλαμβάνεται το σταλινισμό σαν μια ενδοκομματική υπόθεση, σαν κάτι που αναφέρεται αποκλειστικά και μόνο στις μεθόδους που μετήλθε ο Στάλιν για να καθυποτάξει τους κομματικούς του αντιπάλους και να κυριαρχήσει, ως απόλυτος δικτάτορας, αρχικά όχι στο κράτος που λεγόταν Σοβιετική Ένωση, αλλά στο Κομουνιστικό Κόμμα της Σοβιετικής Ένωσης. M’ άλλα λόγια, δεν ήταν σε θέση ο Χρουστσόφ να αντιληφθεί πως ο σταλινισμός δεν είναι ένα ενδοκομματικό «γεγονός», αλλά ένα κοινωνικό φαινόμενο απόλυτα συναρτημένο με τη γραφειοκρατία. Δεν είναι δυνατό ένας μαρξιστής, ένας διαλεκτικός, να καταδικάσει το σταλινισμό άκριτα και επιπόλαια. Κάτι τέτοιο θα ήταν σταλινισμός απ’ την ανάποδη. Ο σταλινισμός είναι, βέβαια, συνδεδεμένος με την προσωπικότητα τον Στάλιν και τις μεθόδους τον, αλλά εκείνος που ίσως ευθύνεται λιγότερο απ’ όλους για τούτες τις μεθόδους είναι ο ίδιος ο Στάλιν. Άλλωστε, ο Στάλιν, για κάμποσα χρόνια μετά το θάνατο του Λένιν, καθοδηγούσε το κόμμα και το κράτος συλλογικά, με το κλασικό πλέον διοικητικό σχήμα της τριανδρίας (τρόικα). Δεν ήταν εξαρχής δικτάτορας, και κατά πάσα πιθανότητα δεν είχε εξαρχής την πρόθεση να γίνει δικτάτορας. Έγινε κάτω από πολύ συγκεκριμένες συνθήκες, που πρέπει να ερευνηθούν προσεκτικά. Αν πει κανείς πως τα πράγματα θα εξελίσσονταν πολύ διαφορετικά στην ΕΣΣΔ αν δεν υπήρχε ο Στάλιν, αν στη θέση τον βρισκόταν π.χ., ο Τρότσκι, είναι σαν να αποδέχεται σαν πρώτο και κυρίαρχο το ρόλο της προσωπικότητας και της βούλησης στην ιστορία. Αλλά μια τέτοια άκρατη ιστορική βουλησιαρχία απέχει έτη φωτός απ’ το μαρξισμό. Παρά το σημαίνοντα ρόλο της, δεν είναι η προσωπικότητα που δημιουργεί την ιστορία, είναι η ιστορία που σε μια συγκεκριμένη ιστορική στιγμή βρίσκει την κατάλληλη για κείνη τη στιγμή προσωπικότητά. Αν η προσωπικότητα υπήρχε και η ιστορική ανάγκη δεν επεσήμανε την ύπαρξή της, σημαίνει πως οι αντικειμενικές συνθήκες δεν την χρειάζονταν.

Ο Στάλιν, λοιπόν, στην αρχή ήταν και μαρξιστής και λενινιστής. Ασφαλώς κάποτε παρεξέκλινε και απ’ το μαρξισμό και απ’ το λενινισμό. Όμως, τι σημαίνει τελικά «παρέκκλιση;» Ποιος μπορεί να εγγυηθεί το «σταθερό σημείο αναφοράς», ώστε να ορίσει την παρέκκλιση σαν απομάκρυνση απ’ αυτό;
Αν το σταθερό σημείο αναφοράς είναι τα κείμενα του Μαρξ, η απαίτηση για μη παρέκκλιση σημαίνει τελικά σχολαστική εφαρμογή στην πράξη τον μαρξισμού. Αλλά αυτό ακριβώς είναι ο δογματισμός. Συνεπώς, ο άκριτος αντισταλινισμός είναι μια ακόμα μορφή δογματισμού και αυτοί που κατηγορούν τους σταλινικούς για δογματισμό είναι απλούστατα αντιδιαλεκτικοί, στην περίπτωση που δεν είναι ανιστόρητοι και δογματικοί στο έπακρο. Η σταλινική βαρβαρότητα, σε συνθήκες σοσιαλισμού σε ένα μόνο κράτος, ήταν αναπόφευκτη.

Αλλά και η άποψη του Τρότσκι για τη συνεχή επανάσταση και την επέκταση της ήταν ανεφάρμοστη μετά την ήττα των Σπαρτακιστών στη Γερμανία το 1919 και την εμφάνιση του φασισμού στην Ιταλία την ίδια χρονιά και κυρίως από το 1922 που ο φασισμός γίνεται εξουσία. To 1933 με την άνοδο στην εξουσία του Χίτλερ δεν υπάρχει πλέον καμιά ελπίδα να εξαχθεί η επανάσταση των Μπολσεβίκων εκτός Ρωσίας.

Ο αντισταλινισμός, που είναι κι αυτός δογματισμός, συχνά είναι πολύ πιο επικίνδυνος απ’ το σταλινικό δογματισμό. Δεν έχει κανείς παρά να προσέξει τη συμπεριφορά των τροτσκιστών, των μαοϊκών ή όποιων άλλων, για να διαπιστώσει πως ο δικός τους δογματισμός σε τίποτα δεν υπολείπεται του σταλινικού, για να μην πω πώς είναι ένας δογματισμός εντελώς καιροσκοπικός, αφού όλοι αυτοί μιλούν και κρίνουν με την ασφάλεια που παρέχει η αντιπολίτευση και η μη δόκιμη των απόψεων τους στην πράξη. Ο σταλινισμός, όμως, δεν είναι αφηρημένη θεωρία, είναι πράξη και μάλιστα πολύ οδυνηρή. Κι ας μη μιλάμε για λάθη. Τα λάθη δεν μπορεί να τα αποφύγει κανείς. Όποιος ισχυρίζεται πως μπορεί να εφαρμόσει αλάνθαστα το μαρξισμό, δεν είναι μαρξιστής. Είναι... θεολόγος που παριστάνει μαρξιστή. Το σημαντικό, συνεπώς, δεν είναι να μην κάνουμε λάθη, αλλά να μην επαναλαμβάνουμε συνεχώς τα ίδια. Στο κάτω - κάτω, το να κάνεις καινούργια λάθη είναι και θέμα... ποικιλίας, που κάνει την ιστορική πράξη λιγότερο ανιαρή. Στη διαλεκτική, άλλωστε, το λάθος δεν είναι παρά μέρος της άρνησης. Και χωρίς την άρνηση, η κατάφαση καθίσταται αδύνατη.

Η ιστορία είναι ένα εκκρεμές που συνεχώς παρεκκλίνει δεξιά και αριστερά από την κάθετη θέση που ορίζει η ακινησία. Είτε, λοιπόν, η ιστορία κινείται και συνεπώς παλαντζάρει μια από δω και μια, από κει, προχωρώντας προς τα μπροστά, είτε μένει ακίνητη και πεθαίνει. Ακίνητα είναι μόνο τα πτώματα Οι ζωντανοί οργανισμοί συνεχώς κινούνται και συνεχώς αλλάζουν.

Κάθε ορθοδοξία, λοιπόν, με την απαίτησή της για ιδεολογική καθαρότητα μυρίζει πτωμαίνη. Κάποιοι δεν θέλουν να καταλάβουν πως η διαλεκτική χωρίς άρνηση στο δεύτερο σκέλος της εκπίπτει αυτομάτως σε οντολογία. Η αταξική κοινωνία που ονειρευόμαστε εμείς οι προσκολλημένοι στη λιγότερο ουτοπική ουτοπία ουτοπιστές θα είναι κι αυτή διαλεκτική, δηλαδή θα εμπεριέχει όλες τις αρνητικές καταστάσεις εκτός από τη βασική: την οικονομική ανισότητα. Όποιος αντιλαμβάνεται την ισότητα σαν ισοπέδωση μάλλον δεν καταλαβαίνει τίποτα από μαρξισμό.
Το σταλινισμό τον γέννησε μια δύσκολη εποχή. Στις αρχές της δεκαετίας τον ‘36, όταν ο φασισμός έχει ήδη εδραιωθεί, το παλιό όνειρο και του Μαρξ και του Λένιν και του Στάλιν και του Τρότσκι για ένα γρήγορο ξάπλωμα της επανάστασης σ’ ολόκληρη την Ευρώπη καταρρέει πλήρως. Ο φασισμός παρέσυρε μεγάλο μέρος των δυστυχούντων αλλού. Ο φασισμός, σαν κοινωνικό και όχι μόνο σαν πολιτικό φαινόμενο νοούμενος, πράγματι ανάκοψε την εξάπλωση τον κομουνισμού Από ‘δω και η αμφίσημη στάση της αστικής τάξης απέναντί του. Οι αστοί απ’ τη μια μισούν το φασισμό που αναιρεί τον παραδοσιακά φιλελευθερισμό του κράτους των ιδιωτών και βάζει στη θέση του τα εθνικό ιδεολόγημα του υπερταξικού κράτους, και απ’ την άλλη τον ανέχονται σαν αναγκαίο κακό, δηλαδή σαν ανάχωμα στην κομμουνιστική εξάπλωση.
Όσο κι αν φαίνεται σήμερα αφελές, κανείς κομουνιστής δεν πίστευε τότε πως ο προδικτατορικός και μη σταλινικός ακόμα κομουνισμός, με τη λογική του και την ηθική του, δεν θα ξαπλωνόταν σύντομα σε μεγάλο μέρος της Ευρώπης τη στιγμή, μάλιστα, που επικράτησε τόσο εύκολα στην τσαρική Ρωσία. Τουλάχιστον για τη Γερμανία, όπου το εργατικό και το κομουνιστικό κίνημα ήταν εξαιρετικά αναπτυγμένο, η επικράτηση του κομουνισμού ήταν πρόβλημα μηνών, όπως ήθελαν να πιστεύουν τότε οι πρωτοπόροι Μπολσεβίκοι.Αλλά αντί του αναμενόμενου πανευρωπαϊκού κομουνισμού, εμφανίζεται στη Γερμανία το 1933 ο ναζισμός. Από το 1922 κιόλας, με τον Μουσολίνι στην Ιταλία, το Κεφάλαιο περνάει στην αντεπίθεση. Στη δικτατορία του προλεταριάτου που πρωτοεμφανίζεται το 1917 το Κεφάλαιο, διά των μικροαστών μικροκεφαλαιούχων, αντιτάσσει την αστική δικτατορία, το φασισμό και την ακραία του έκφανση, το ναζισμό.

Ο φασισμός εμφανίζεται σε χώρες όπου το αστικό κοινοβούλιο αδυνατεί να δώσει άμεσες λύσεις στα τρέχοντα και επείγοντα προβλήματα της καπιταλιστικής ανάπτυξης. Ο φασισμός δεν είναι βίτσιο κάποιου παρανοϊκού δικτάτορα, όπως θέλουν να λεν οι αστοί για να συγκαλύψουν το αναμφισβήτητο γεγονός πως ο φασισμός είναι καπιταλισμός, και μάλιστα στην πιο καθαρή τον μορφή. Ο φασισμός ήταν ιστορική αναγκαιότητα για τον καπιταλισμό, που καταφεύγει σ' αυτό, κάθε φορά που θα στριμωχτεί πολύ, δηλαδή κάθε φορά που οι αντιθέσεις της καπιταλιστικής κοινωνίας οξύνονται τόσο, που ο εκσυγχρονισμός της καπιταλιστικής οικονομίας δεν μπορεί αν επιτευχθεί παρά μόνο με την καταφυγή στη φασιστική βία.
Σήμερα, τόσο η φασιστική δικτατορία όσο και η δικτατορία του προλεταριάτου καθίστανται εκ των πραγμάτων δυσεφάρμοστες. Και τούτο διότι η αστική τάξη υποχρεώθηκε να κάνει πολλές παραχωρήσεις στην εργατική τάξη, χάρη κυρίως στην ύπαρξη των κομουνιστικών κομμάτων, που αν μη τι άλλο σοβαρότερο, τουλάχιστον λειτουργούν πάντα σαν λόμπι, σαν ομάδες πίεσης, αλλά και εξαιτίας τον φόβου της αναζωπύρωσης του μικροαστικού φασισμού, που η αστική τάξη δεν θα τον προτιμούσε γιατί αναιρεί το φιλελευθερισμό. Απ’ την άλλη μεριά, η εργατική τάξη χάνει ολοένα και περισσότερο τον παραδοσιακό της χαρακτήρα, έτσι που αυξάνονται ολοένα και περισσότερο οι μάνατζερ, οι «χαρτογιακάδες», οι εργοδηγοί, οι διευθυντές, που όλοι μαζί συναποτελούν το στρώμα των προνομιούχων ανάμεσα στους εργαζόμενους. Είναι απίστευτα δύσκολο να πείσεις έναν υψηλόμισθο πως παραμένει εκμεταλλευόμενος, παρά τον υψηλό τον μισθό.

Ο γραφειοκράτης [σημείωση blogger: στον σοσιαλισμό] δεν θα ήταν δυνατόν να αυξάνει έπ’ άπειρον τα αγαθά του, όπως θα μπορούσε να συμβεί στον καπιταλισμό, όπου δεν υπάρχει μάξιμουμ όριο στον πλουτισμό. Στον πλούτο τον σοβιετικού γραφειοκράτη υπήρχε ένα «πλαφόν», που δεν θα μπορούσε να το υπερβεί σε καμιά περίπτωση, αφού δεν είχε τη δυνατότητα να επενδύει. Συνεπώς, η ανεξέλεγκτη εκμετάλλευση του εργαζόμενου υπό σοσιαλιστικό καθεστώς ήταν αδύνατη εκ των πραγμάτων. Και αν η παραγωγικότητα δεν είχε τα χάλια που είχε, τα μέσο επίπεδο των εισοδημάτων θα ήταν αναμφισβήτητα πολύ υψηλότερο, ακόμα και στην περίπτωση που οι κλοπές και οι καταχρήσεις συνεχίζονταν. Όμως, πώς ν’ αυξήσει την παραγωγικότητα ο εργαζόμενος, όταν ξέρει πως έστω ένα μικρό μέρος της απ’ αυτόν παραγόμενης υπεραξίας θα το ροκανίσουν τα τρωκτικά, οι γραφειοκράτες; Κι έτσι, στο οικονομικό πρόβλημα υπεισέρχεται το ηθικό και το επικαθορίζει.
Είμαστε υποχρεωμένοι, λοιπόν, να ξαναδιαβάσουμε προσεκτικά τα νεανικά έργα τον Μαρξ, τότε που ο μεγάλος στοχαστής και επιστήμονας ήταν περισσότερο ηθικολόγος και λιγότερο επιστήμονας. Τα “Οικονομικοφιλοσοφικά τετράδια” του 1844 δεν έχασαν την αξία τους για μόνο το λόγο πως ο ώριμος Μαρξ επικέντρωσε την προσοχή τον στην επιστήμη. Άλλωστε επικεντρώνω την προσοχή μου στην επιστήμη δεν σημαίνει πως ξεχνώ όσα ήδη έμαθα για τη φιλοσοφία ή όσα μαθαίνω γι' αυτήν παράλληλα με την επιστήμη. Ο Μαρξ δεν ήταν μόνο επιστήμονας οικονομολόγος και ιστορικός, ήταν και φιλόσοφος. Αλλά αυτό έχουμε την τάση να το ξεχνούμε, ίσως γιατί εντρυφεί κανείς δυσκολότερα στη φιλοσοφία απ’ ό,τι στις επιστήμες.

Ο σταλινισμός, λοιπόν, πριν από το καθετί είναι μια απομάκρυνση από τη μαρξιστική φιλοσοφία και μια προσκόλληση στη μαρξιστική επιστήμη τόσο επίμονη, που τελικά η επιστήμη εκπίπτει σε πρακτικισμό και εμπειρισμό. Δεν ξέρω όμως αν θα μπορούσε να γίνει διαφορετικά σε μια εποχή κατά την οποία αυτό που προείχε ήταν η πάση θυσία επιβίωση του καινούργιου καθεστώτος. Δεν ξέρω αν το καθεστώς θα επιβίωνε χωρίς τον Στάλιν. Δεν ξέρω καν αν έπρεπε να επιβιώσει, όταν διαπιστώθηκε πως οι άλλες χώρες της Ευρώπης, της αναπτυγμένης καπιταλιστικά Ευρώπης αρνούνταν να ακολουθήσουν το καλό παράδειγμα της Ρωσίας.
Το είπαμε ήδη: το δόγμα «σοσιαλισμός σε μία μόνο χώρα» δεν είναι μαρξιστικό είναι σταλινικό. Αυτό το τέρας βγήκε απ’ το κεφάλι του Στάλιν όχι τον Μαρξ ή τον Λένιν. Και είναι απορίας άξιο που το τέρας με τα δυο κεφάλια και τα χίλια χέρια έζησε τόσο πολλά χρόνια. Ακόμα και στην τερατώδη τον παραλλαγή, ο μαρξισμός αποδείχτηκε ανθεκτικός.

Γιατί λοιπόν, οι αδαείς και οι κακόβούλοι λεν και ξαναλέν πως στη Σοβιετική Ένωση αυτό που απέτυχε ήταν ο μαρξισμός; Η κομματική γραφειοκρατία απέτυχε, όχι ο μαρξισμός ή ο κομμουνισμός. Άλλωστε, το είπαμε ήδη, ο κομουνισμός δεν υπήρξε ποτέ πουθενά μέχρι σήμερα στον κόσμο. Τα καθεστώτα εκείνα ονομάστηκαν κομουνιστικά διότι υποτίθεται πως δούλευαν για την αταξική κοινωνία τον μέλλοντος, την κομουνιστική. Πώς λοιπόν θα ήταν δυνατό να αποτύχει κάτι που δεν υπηρχε;”


Anef_Oriwn
Παρασκευή 6/11/2009