Ανάρτηση 25η (ιστοριογραφική και βιβλιοπαρουσιαστική) – Πως γράφεται και ερμηνεύεται η Ιστορία (Σκέψεις και προβληματισμοί ενός Αμερικανού).

(Με αφορμή τις πρόσφατες έντονες συζητήσεις για πιθανές αλλαγές στα σχολικά βιβλία της Ιστορίας, για τις αρνητικές συντηρητικές αντιδράσεις και για τον πόλεμο χαρακωμάτων από τους γνωστούς εθνικο-θρησκευτικούς κύκλους).

Τελευταία αγόρασα και ξεκίνησα να διαβάζω το βιβλίο του Αμερικανού συγγραφέα Howard Zinn* “Ιστορία του λαού των Ηνωμένων Πολιτειών” (από τις εκδόσεις “Αιώρα”). Το βιβλίο αποτελεί μια διαφορετική απομυθοποιητική και ταξική προσέγγιση της αμερικανικής ιστορίας, μακριά από ωραιοποιημένες καταστάσεις, θέσφατες, βολικές και βολεμένες αλήθειες που επέβαλλαν διαχρονικά οι νικητές της καθεστηκυίας τάξης (όπως για τη σφαγή του γηγενούς πληθυσμού των Ιντιάνων, τις φυλετικές διακρίσεις, για τον αμερικανικό εμφύλιο, για τους καπιτα-ληστές και το κύμα μετανάστευσης, για το πόλεμο στο Βιετνάμ και πολλά άλλα).

(* Ο Zinn είναι ο συγγραφέας και του εξαίρετου θεατρικού μονόλογου “Ο Μαρξ στο Σόχο” που παρουσιάστηκε και στην Κύπρο από τον ηθοποιό Άγγελο Αντωνόπουλο).

Παρακάτω θα παραθέσω μερικά αποσπάσματα από τον «Επίλογο» του έργου (που θα μπορούσε να ήταν πρόλογος) μέσα από τα οποία διαφαίνεται ο τρόπος που ο συγγραφέας πιστεύει ότι πρέπει να διδάσκεται η Ιστορία.

Άκρως ενδιαφέροντα και επίκαιρα τα όσα λεει ο Zinn. Τυχόν ομοιότητες με γνωστά γεγονότα και καταστάσεις στην Κύπρο δεν είναι καθόλου συμπτωματικά.
(All dogs, One generation).


“Ένας ιστορικός ή ένας δημοσιογράφος ή οποιοσδήποτε αφηγείται μια ιστορία είναι αναγκασμένος να επιλέξει, μέσα από άπειρα γεγονότα, εκείνα που θα παρουσιάσει και εκείνα που θα παραλείψει. Και ότι, αναπόφευκτα, αυτή π απόφαση θα αντανακλούσε - συνειδητά ή μη - τα ενδιαφέροντα τον ιστορικού.

Στις μέρες μας διατυμπανίζεται με επιτιμητικό τρόπο η ανάγκη για διδασκαλία των γεγονότων στους φοιτητές.

Δεν υφίσταται όμως κανένα γεγονός που να είναι πλήρως απαλλαγμένο από ερμηνεία. Πίσω από κάθε γεγονός που παρουσιάζεται στον κόσμο - από ένα δάσκαλο, έναν συγγραφέα ή οποιονδήποτε άλλον - υπάρχει μια κρίση. Η κρίση ότι το γεγονός αυτό είναι σημαντικό και ότι άλλα γεγονότα που έχουν παραληφθεί δεν είναι τόσο σημαντικά.

Υπήρχαν θέματα που εγώ θεωρούσα σημαντικά, τα οποία έλειπαν από τις ορθόδοξες ιστορίες που κατέκλυζαν την αμερικανική κουλτούρα. H συνέπεια αυτών των παραλείψεων δεν ήταν ότι παρουσιάστηκε απλώς μια στρεβλή εικόνα του παρελθόντος αλλά -και αυτό είναι σημαντικότερο- ότι μας δημιουργείται μια παραπλανητική εικόνα για το παρόν.

Για παράδειγμα, υπάρχει το ταξικό ζήτημα. Επικρατεί ο ισχυρισμός -όπως αναφέρεται και στο προοίμιο του Συντάγματος- ότι «εμείς, ο λαός», ήμασταν εκείνοι που συντάξαμε αυτό το κείμενο και όχι πενήντα πέντε προνομιούχοι, λευκοί άντρες, των οποίων τα ταξικά συμφέροντα υπαγόρευαν την ίδρυση μιας ισχυρής, κεντρικής κυβέρνησης. Αυτή η χρήση της κυβέρνησης για ταξικούς σκοπούς, για να υπηρετεί τις ανάγκες των πλουσίων και των ισχυρών, συνεχίσθηκε σε ολόκληρη την αμερικανική ιστορία και εξακολουθεί να ισχύει ακόμα και σήμερα. Συγκαλύπτεται από μια φρασεολογία που υπαινίσσεται ότι όλοι μας - πλούσιοι, φτωχοί και μεσαία τάξη- έχουμε ένα κοινό συμφέρον.

'Έτσι η κατάσταση του έθνους περιγράφεται με οικουμενικούς όρους. Όταν ο πρόεδρος δηλώνει χαρούμενα ότι «η οικονομία μας είναι γερή», δεν ομολογεί ότι δεν είναι καθόλου γερή για τα 40 ή 50 εκατομμύρια πολίτες που παλεύουν να επιβιώσουν, μολονότι ενδέχεται να είναι αρκετά γερή για πολλά μέλη της μεσαίας τάξης και ιδιαίτερα γερή για το πλουσιότερο 1% τον πληθυσμού που κατέχει το 40% του συνολικού πλούτου τον έθνους.

Σε διάφορες περιόδους της ιστορίας μας δίνονται τίτλοι που αντανακλούν την ευημερία μιας τάξης και αγνοούν τις υπόλοιπες.

Το ταξικό συμφέρον καλυπτόταν ανέκαθεν πίσω από έναν μανδύα που λέγεται «εθνικό συμφέρον». Η προσωπική μου εμπειρία από τον πόλεμο και το ιστορικό όλων των στρατιωτικών επεμβάσεων που πραγματοποίησαν οι Ηνωμένες Πολιτείες με έκαναν να ακούω με σκεπτικισμό τους υψηλόβαθμους πολιτικούς αξιωματούχους που επικαλούνταν «το εθνικό συμφέρον» ή «την εθνική ασφάλεια,, προκειμένου να αιτιολογήσουν τις πολιτικές τους. Τέτοιες δικαιολογίες χρησιμοποίησε o Τρούμαν για να προβεί στην «αστυνόμευση» της Κορέας που προκάλεσε εκατομμύρια θανάτους πολιτών. Το ίδιο έκαναν ο Τζόνσον και ο Νίξον για να διεξαγάγουν τον πόλεμο στην Ινδοκίνα, ο οποίος άφησε πίσω του περίπου 3.000.000 νεκρούς. Τις ίδιες δικαιολογίες χρησιμοποίησε και ο Ρέιγκαν όταν εισέβαλε στη Γρενάδα, ο Μπους όταν επιτέθηκε στον Παναμά και μετέπειτα στο Ιράκ και ο Κλίντον όταν προέβαινε σε επανειλημμένους βομβαρδισμούς στο Ιράκ.

Υπάρχει άραγε «εθνικό συμφέρον», όταν n απόφαση για πόλεμο λαμβάνεται από λίγους, ενώ πάρα πολλοί άλλοι —εδώ και στο εξωτερικό— σκοτώνονται και μένουν ανάπηροι εξαιτίας αυτής της απόφασης; Δεν θα πρέπει εμείς οι πολίτες να αναρωτιόμαστε τίνων τα συμφέροντα εξυπηρετούν οι εκάστοτε πράξεις μας; Άρα, σκέφτηκα γιατί να μη διηγηθώ την ιστορία των πολέμων, όχι μέσα από τα μάτια των στρατηγών και των διπλωματών, αλλά από την οπτικό των φαντάρων, των γονιών που δέχονταν τα συλλυπητήρια τηλεγραφήματα — ακόμα και από την οπτική τον «εχθρού».

Αυτό που μου προκάλεσε εντύπωση, όταν άρχισα να μελετώ ιστορία, όταν ο βαθμός στον οποίο n εθνικιστική θέρμη —που αποτυπώνεται στο μυαλό μας από την παιδική μας ηλικία με όρκους υπακοής, εθνικούς ύμνούς, κυμάτισμα σημαιών και ρητορικά καυχήματα— έχει διεισδύσει στα εκπαιδευτικά συστήματα όλων των χωρών, συμπεριλαμβανομένης και της δικής μας. Τώρα αναρωτιέμαι πώς θα μας φαινόταν η εξωτερική πολιτική των Ηνωμένων Πολιτειών, αν μπορούσαμε — τουλάχιστον στη σκέψη μας— να σβήσουμε τα εθνικά σύνορα ολόκληρου του κόσμου και να φανταστούμε ότι όλα τα παιδιά είναι δικά μας. Σε αυτή την περίπτωση δεν θα μπορούσαμε ποτέ να ρίξουμε την ατομική βόμβα στη Χιροσίμα, τις βόμβες ναπάλμ στο Βιετνάμ ούτε και να προκαλέσουμε κάποιον πόλεμο, επειδή οι πόλεμοι —ειδικά στην εποχή μας— στρέφονται πάντα κατά των παιδιών, κατά των δικών μας παιδιών.

Επιπλέον υπάρχει βαθιά ριζωμένο και το φυλετικό ζήτημα, όσο κι αν επιθυμούμε να το ξεχάσουμε. Όταν άρχισα να βυθίζομαι μέσα στην ιστορία, δεν είχα αντιληφθεί πόσο στρεβλά ήταν n διδασκαλία της ιστορίας και n συγγραφή ιστορικών βιβλίων, σε ό,τι αφορούσε τους ανθρώπους άλλων φύλών πλnν της λευκής. Ναι, υπήρχαν Ινδιάνοι και μετά χάθηκαν. Οι μαύροι ήταν ορατοί όταν ήταν σκλάβοι, έπειτα απέκτησαν την ελευθερία τους και εξαφανίστηκαν από την ιστορία. 'Ήταν η ιστορία των λευκών.

Από την πρώτη τάξη του δημοτικού μέχρι και τις μεταπτυχιακές σπουδές μου, δεν διάβασα τον παραμικρό υπαινιγμό για το γεγονός ότι η άφιξη τον Χριστόφορου Κολόμβου στον Νέο Κόσμο σηματοδότησε την έναρξη μιας γενοκτονίας, η οποία εξαφάνισε τον αυτόχθονα πληθυσμό της Ισπανιόλας. Ούτε για το γεγονός ότι εκείνη ήταν απλώς η πρώτη φάση ενός σχεδίου που παρουσιάσθηκε ως ήπια εξάπλωση ενός νεοσύστατου έθνους («εξαγορά»της Λουϊζιάνας, «εξαγορά» της Φλόριντα, μεξικάνικη «εκχώρηση»), αλλά στον πράξη περιλάμβανε το βίαιο εξοβελισμό των Ινδιάνων - με πράξεις απερίγραπτης θηριωδίας - από κάθε τετραγωνικό μίλι της ηπείρου, ώσπου το μόνο που απέμενε ήταν η απομόνωσή τους σε καταυλισμούς.

Σε κανένα στάδιο της εκπαίδευσης μου ως ιστορικού δεν διδάχθηκα για τις επανειλημμένες σφαγές των μαύρων, τις οποίες αποσιώπησε μια κυβέρνηση που δεσμευόταν από το Σύνταγμα να προασπίζει την ισότητα όλων των πολιτών έναντι του νόμου.

Με τη συγγραφή αυτού του βιβλίου, θέλησα να αφυπνίσω μια ευρύτερη συνείδηση ταξικών συγκρούσεων, φυλετικής αδικίας, ανισότητας των φύλων και εθνικής αλαζονείας.

Καθώς διαβαίνουμε από έναν αιώνα στον επόμενο, από μια χιλιετηρίδα σε μια άλλη, θέλουμε να πιστεύουμε ότι η ιστορία αλλάζει το ίδιο δραματικά όπως και το ημερολόγιο. Παρ’ όλα αυτά εκείνη ορμά μπροστά, όπως έκανε ανέκαθεν, αποτελούμενη από δυο δυνάμεις που τρέχουν προς το μέλλον — η μια φοράει μια λαμπρή στολή, ενώ η άλλη φοράει κουρέλια, αλλά έχει όραμα.

Υπάρχει το παρελθόν και η συνεχιζόμενη φρίκη του: η βία, ο πόλεμος, οι προκαταλήψεις εναντίον όσων είναι διαφορετικοί η εξοργιστική μονοπώληση του μεγάλου πλούτου της γης από λίγους, n πολιτική δύναμη που βρίσκεται στα χέρια ψευτών και δολοφόνων, n ανέγερση φυλακών αντί για σχολεία και n δηλητηρίαση του Τύπου και όλου του πολιτισμού από το χρήμα. Είναι εύκολο να απογοητευθεί κάποιος παρατηρώντας όλ’ αυτά, ειδικά αφού ο Τύπος και η τηλεόραση μας ωθούν να βλέπουμε μόνο αυτά και τίποτε άλλο.

Είναι γεγονός [όμως] ότι σε μια χώρα που εξουσιάζεται από τον πλούτο των εταιρειών, τη δύναμη του στρατού και δυο απαρχαιωμένα πολιτικά κόμματα, υπάρχει [και] μια κουλτούρα που χαρακτηρίσθηκε από κάποιον έντρομο συντηρητικό ως «μονίμως εχθρική», η οποία αμφισβητεί το παρόν και αξιώνει ένα νέο μέλλον.
Είναι ένας αγώνας στον οποίο ο καθένας μας μπορεί να επιλέξει αν θα συμμετάσχει ή απλώς θα τον παρακολουθήσει. Όμως πρέπει να γνωρίζουμε ότι η επιλογή που θα κάνουμε, θα έχει αντίκτυπο στην έκβασή του”.

Anef_Oriwn
Κυριακή 7/9/2008