3. Να επεξηγηθεί ότι οι εμφύλιες έριδες (και ο καλούμενος εμφύλιος σπαραγμός) δεν ήταν κάτι ουρανοκατέβατο ή ότι βρίσκεται στα γονίδια (ή στο DNA) του Έλληνα (και ούτε αποτελεί την “κατάρα” της φυλής, όπως κάποιο αρέσκονται να λένε) αλλά είναι μια ακραία έκφραση της αντιπαλότητας αλληλοσυγκρουόμενων συμφερόντων (ταξικών και κατά συνέπεια και πολιτικών).
Τέλος, κι ως υστερόγραφο (αλλά και για πυροδότηση περαιτέρω συζητήσεων), θα παραθέσω κι ένα σύντομο σχόλιο του αγαπητού Gregoris (από τη μικρά συζήτηση που ακολούθησε την ανάρτηση τότε), όπου εκφράζει την άποψη του για το κείμενο αλλά και μια διαφορετική (αριστερή) προσέγγιση για την Ελληνική Επανάσταση.
Η ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗ ΤΟΥ 1821 -
– Μια άνευ πλαισίων προσέγγιση
Η Ελληνική Επανάσταση (του 1821), η οποία οδήγησε (τελικά) στη δημιουργία του πρώτου ανεξάρτητου ελληνικού εθνικού κράτους (με τη βοήθεια όμως και ξένων δυνάμεων και των ενόπλων παρεμβάσεων τους), δεν ήταν μόνο εθνικοαπελευθερωτική αλλά ήταν και κοινωνική.
Η Επανάσταση του 1821 έχει καταγραφεί από την αστική ιστοριογραφία μονόπλευρα ως αυτή που απελευθέρωσε το ελληνικό έθνος μετά από τα 400 χρόνια σκλαβιάς από τον τουρκικό ζυγό (ή άραγε οθωμανικό ζυγό – ποιο είναι το πιο σωστό;). Αλλά αυτή δεν είναι ολόκληρη η αλήθεια. Ήταν, βεβαίως, επανάσταση εθνικοαπελευθερωτική. Εναντιώθηκε στην οθωμανική αυτοκρατορία και την εξουσία της. Γι' αυτό και είχε βαθιά προοδευτικό κοινωνικό περιεχόμενο. Προκειμένου να αντικριστεί ολοκληρωμένα από την άποψη των σκοπών της, απαιτείται προσέγγιση και έρευνα στο κοινωνικοοικονομικό καθεστώς ενάντια στο οποίο στράφηκε η επανάσταση και το χαρακτήρα του, δηλαδή ποιες ήταν οι σχέσεις παραγωγής στην οθωμανική αυτοκρατορία.
Η Οθωμανική Αυτοκρατορία ήταν καθεστώς φεουδαρχικό και ιστορικά ξεπερασμένο. Υπήρχε πλέον η ανάγκη αντικατάστασής του από μια νέα ανώτερη κοινωνικοοικονομική βαθμίδα, τον καπιταλισμό. Το γεγονός ότι δεν είχε ακόμη ανατραπεί, αποτελούσε και το βασικό εμπόδιο στην ανάπτυξη των νέων κοινωνικών δυνάμεων, που αναπτύσσονταν στους κόλπους της, των εμπόρων και των καραβοκύρηδων, της δικής τους εξουσίας και των δικών τους σχέσεων παραγωγής. Ένας καθαρά αστικός προσανατολισμός της ελληνικής επανάστασης απαιτούσε πρώτα απ' όλα την προσπάθεια για διάλυση των μεσαιωνικών δομών της κοινωνίας.
Οι νέες αυτές κοινωνικές δυνάμεις που αποτέλεσαν και τη μετέπειτα αστική τάξη είχαν ήδη, λόγω της ανάπτυξης του εμπορίου και της ναυτιλίας, στενές σχέσεις με την αστική τάξη των κρατών της Δυτικής Ευρώπης, που είχε ήδη πάρει το δρόμο της καπιταλιστικής ανάπτυξης.
Αυτές οι νέες ανερχόμενες κοινωνικές δυνάμεις που τα συμφέροντα τους απαιτούσαν τη διαμόρφωση μιας ενιαίας εσωτερικής αγοράς, είχαν να αντιμετωπίσουν το φρενάρισμα της ανάπτυξής τους τόσο από την εξουσία των Οθωμανών, (πασάδων και μπέηδων) όσο και των κοτζαμπάσηδων, αλλά και της επίσημης ηγεσίας της Εκκλησίας και του Φαναριού, που τους βόλευε το παλιό καθεστώς, λόγω των προνομίων που τους παρείχε.
Είναι, επίσης, γνωστό ότι το συνειδησιακό υπόβαθρο που διαμορφώθηκε και ώθησε στην Επανάσταση έχει τις ρίζες του στη Γαλλική Αστική Επανάσταση του 1789, και τη μεταλαμπάδευση των ιδεών της (ελευθερία - ισότητα - αδελφότητα), από τον Κοραή και κυρίως τον Ρήγα Φεραίο. Ο Ρήγας, μάλιστα, είχε συλλάβει την ιδέα της επανάστασης σ' όλα τα Βαλκάνια, γιατί ήταν πεπεισμένος ότι η απελευθερωτική δύναμη όλων των βαλκάνιων (λαών) μαζί ήταν πολλαπλάσια μεγαλύτερη, ενάντια στη φεουδαρχία των Οθωμανών, από τον ξεσηκωμό ενός - ενός λαού ξεχωριστά.
Οι κινητήριες δυνάμεις της Επανάστασης (έμποροι, καραβοκυραίοι, μικροβιοτέχνες, αγροτιά με μικρό ελεύθερο κλήρο και ο λαός, οι στρατιωτικοί - κλέφτες που προέρχονταν από την αγροτιά) είχαν κοινό συμφέρον την εθνική απελευθέρωση και τη συγκρότηση του ελληνικού έθνους - κράτους, κόντρα στους αντιδραστικούς κοτζαμπάσηδες, τους λόγιους Φαναριώτες και την ηγεσία της Εκκλησίας. Οι τελευταίοι, αρχικά ήταν εχθροί της επανάστασης, καθώς ήταν ταυτισμένοι με την οθωμανική εξουσία. Υποχρεώθηκαν όμως να μπουν στην Επανάσταση, όταν συνειδητοποίησαν ότι, παρά τα δικά τους εμπόδια και προσκόμματα, τούτη ήταν αναπόφευκτη και δεν ήθελαν να μείνουν εκτός των τειχών της νέας εξουσίας. Αναγκάστηκαν να έρθουν σε συμβιβασμό με τα προοδευτικά, (από τη σκοπιά των κοινωνικών μετασχηματισμών), αστικά τμήματα της μετέπειτα άρχουσας τάξης, προκειμένου να συμμετάσχουν στην εξουσία, ή και να την καταλάβουν εξ ολοκλήρου.
Με την εξέλιξή της επανάστασης, αυτός ο συμβιβασμός δεν ολοκληρώθηκε με “ειρηνικό τρόπο”, λόγω των οξύτατων μεταξύ τους αντιθέσεων, όπως π.χ. ανάμεσα στους προκρίτους (Ζαΐμηδες, Λόντοι, Δεληγιανναίοι) και τους στρατιωτικούς (Κολοκοτρώνης) της Πελοποννήσου. Οι πρόκριτοι έβλεπαν ότι τα προνόμιά τους απειλούνταν από τις ανερχόμενες δυνάμεις και δεν μπορούσαν να το ανεχτούν. Το 1824 είχαν ήδη διαμορφωθεί δυο παρατάξεις (έμποροι και πρόκριτοι, η μία, και μεγαλοκαπεταναίοι, κυρίως Πελοποννήσιοι, η άλλη). Τις αντιθέσεις τους θα τις λύσουν με τα όπλα. Οι συγκρούσεις μεταξύ τους ξεκινούν τον Οκτώβρη του 1824 με την άρνηση των κατοίκων της Αρκαδίας να πληρώσουν φόρους, γεγονός που η τότε κυβέρνηση το αντιμετώπισε στέλνοντας εκεί 500 οπλισμένους Ρουμελιώτες.
Οι εμφύλιες συγκρούσεις κατά τη διάρκεια της Επανάστασης, αποτελούν έκφραση διαφορετικών ταξικών συμφερόντων και συμμαχιών, αλλά και των σχέσεων διαφόρων μερίδων της μετέπειτα άρχουσας τάξης με τα διαφορετικά συμφέροντα ξένων κρατών (Αγγλία, Γαλλία, Ρωσία), ήταν όμως και παράλληλα ένα χαρακτηριστικά της Επανάστασης των Ελλήνων. Τούτες (οι εμφύλιες συγκρούσεις) ΔΕΝ οφείλονταν στο καταραμένο διχαστικό DNA των Ελλήνων, όπως κάποιοι συστηματικά προσπαθούν να υποβάλουν και να επιβάλουν, αλλά αντανακλούσαν τις αντιπαραθέσεις στο εσωτερικό της υπό διαμόρφωση αστικής ελληνικής κοινωνίας και μάλιστα στην ιστορική στιγμή της πορείας για τη δημιουργία του εθνικού κράτους. Αντιθέσεις που βεβαίως προϋπήρχαν στους κόλπους της παλιάς φεουδαρχικής κοινωνίας της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας.
Με την ολιγάριθμη τάξη των αστών που επιδίωκαν ένα ανεξάρτητο κράτος υπό καθεστώς συνταγματικής μοναρχίας με βασιλιά έναν πρίγκιπα από την Ευρώπη δεν άργησαν να συνταχθούν και οι αστοί νοικοκυραίοι των νησιών που ως τότε κινούσαν τα πλοία τους με δικά τους έξοδα και επιθυμούσαν μια ισχυρή κεντρική εξουσία ικανή να συγκεντρώνει τα δημόσια έσοδα για να χρηματοδοτεί την κίνηση του ελληνικού στόλου.
Πιο κοντά στην αστική παράταξη βρισκόταν η παράταξη των κοτζαμπάσηδων, με την οποία συχνά συμμαχούσε ο αρχηγός των αστών Μαυροκορδάτος. Με βάση τον πολιτικό συνασπισμό αυτό (αστοί, νησιώτες, κοτζαμπάσηδες) ηττήθηκαν πολιτικά η παράταξη των στρατιωτικών και οι Φιλικοί στην Α' Εθνοσυνέλευση της Επιδαύρου. Από τότε, η Φιλική Εταιρεία (που προετοίμασε την Επανάσταση) περίπου εξαφανίζεται από το προσκήνιο μαζί με τα σύμβολα της (σταυροί, φοίνικες κ.λπ.) και επικρατούν οι δυνάμεις που συνδέονται οικονομικά με τη θάλασσα (επιβολή της γαλανόλευκης σημαίας), δηλαδή αυτές οι δυνάμεις που αποτελούν ήδη ή θα αποτελέσουν την αγγλόφιλη, αστική παράταξη.
Η δημιουργία του ελληνικού αστικού κράτους δηλ. μιας κεντρικής εθνικής (πολιτικής) διοίκησης (όπου υπάρχει πλέον ή γίνεται προσπάθεια να υπάρξει συγκεντροποίηση εξουσιών), σηματοδότησε και τη διάλυση ή/και κατάργηση όλων των επαρχιακών, εδαφικών, τοπικών εξουσιών, δηλαδή των καπετανάτων, των οπλαρχηγών και των προκρίτων (όπως στην Μάνη, το Σούλι, στην Ύδρα).
Με την ίδρυση του ελληνικού (αστικού) κράτους τροχιοδρομήθηκε (μέσα από τους θεσμούς και μηχανισμούς του) η ενοποίηση της εσωτερικής αγοράς, έτσι ώστε να μπορέσει να αναπτυχθεί η ντόπια εμπορευματική παραγωγή και το εξωτερικό εμπόριο. (Απαραίτητη προϋπόθεση για την ενοποίηση της αγοράς αποτέλεσε και ο καθορισμός της ελληνικής ως εθνικής γλώσσας που σήμαινε παράλληλα και εξοστρακισμό/κατάργηση της αρβανίτικης, λόγου χάριν). Ο αστικός συγκεντρωτισμός, σε τελευταία ανάλυση, σήμαινε και εθνική ανεξαρτησία, ενώ οι ξεχωριστές (κι ασύνδετες μεταξύ τους) τοπικές εξουσίες, τα αρματολίκια, τα καπετανάτα, τα προεστάτα δεν μπορούσαν παρά να είναι κάτι σαν “χριστιανικά πασαλίκια” (κάτι ανάλογο με τα οθωμανικά, όπως αυτό των Ιωαννίνων με τον Αλή Πασά), ή αυτόνομες χριστιανικές περιοχές υποτελείς στο σουλτάνο (όπως, ας πούμε, η Μολδοβλαχία). Αυτές οι περιοχές αποτελούσαν και πρόσφορο έδαφος για στρατιωτικές επεμβάσεις από την πλευρά της φεουδαρχικής τσαρικής Ρωσίας υπό το πρόσχημα της προστασίας των ορθοδόξων. Στο σημείο αυτό ταυτίστηκαν οι αστικοί προσανατολισμοί της μέσης τάξης των πολιτών, με τις επιδιώξεις της αγγλικής πολιτικής για κυριαρχία στη Μεσόγειο και για παρεμπόδιση των επεκτατικών τάσεων της ρωσικής αυτοκρατορίας (με σκοπό φυσικά την εξυπηρέτηση των αγγλικών συμφέροντα).
Όμως o αστικός κρατικός συγκεντρωτισμός ΔΕΝ επιτεύχθηκε ειρηνικά, αναίμακτα και χωρίς αντιδράσεις. Χαρακτηριστικό παράδειγμα αντίδρασης στην κεντρική εξουσία ήταν η αντιπαλότητα των Μαυρομιχαλαίων με τον πρώτο Κυβερνήτη της χώρας, τον Ιωάννη Καποδίστρια, που οδήγησε μάλιστα και στη δολοφονία του.
(Αυτά όμως, όπως και για τις σχέσεις πολιτικής και οικονομικής εξάρτησης της ελληνικής αστικής τάξης από τους ξένους – που έχουν τις ρίζες τους σ’ εκείνη την εποχή – ίσως τα θίξουμε στη συζήτηση ή τα περιγραψουμε σε κάποιο άλλο post).
Με βάσει τα όσα περιγράψαμε κι αναλύσαμε πιο πάνω μπορούμε να συμπεράνουμε (χωρίς φόβο και πάθος), ότι η Επανάσταση του 1821 ήταν τελικά μια επανάσταση που, μαζί με την απελευθέρωση (από τον οθωμανικό ζυγό) όλων εκείνων (Ρωμιών, Γραικών, Αρβανιτών, Βλάχων) που συναποτέλεσαν μετά το ελληνικό έθνος, άνοιξε και την πρώτη σελίδα της νέας κοινωνίας, του καπιταλισμού στην Ελλάδα. Αυτή είναι η δεύτερη μεγάλη σημασία της (μετά την εθνικοαπελευθερωτική), το γεγονός δηλαδή ότι ως αποτέλεσμα της νικηφόρας επανάστασης είναι το πέρασμα από μια κατώτερη κοινωνική βαθμίδα σε ανώτερη.
Ως ρεζουμέ (σύνοψη) για το κείμενο μου θα παραθέσω τι γράφει για την Ελληνική Επανάσταση ο Μιχάλης Πιτσιλίδης στο βιβλίο του “Νεοελληνικό Σατιρικό Λεξικό” (εκδόσεις “Αρχιπέλαγος”, 2007): “... Ως επανάσταση αναφέρεται [και] το 1821, στη διάρκεια του οποίου οι Έλληνες πολεμούσαν αλλήλους και, δευτερευόντως, τους Τούρκους. Η επανάσταση στρατιωτικά νικήθηκε από τον Ιμπραήμ, αλλά η Ελλάδα απελευθερώθηκε από ένοπλη επέμβαση των Μεγάλων Δυνάμεων της εποχής, οι οποίες διείδαν την αρχή του τέλους της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας και πιέζονταν από το φιλελληνικό ρεύμα όσων πίστευαν ότι στην Αθήνα κυκλοφορούσαν απόγονοι του Πλάτωνα, με χλαμύδες ...”.
******
Υ.Γ.: Ο Gregoris είπε: “ένα ωραίο ορθόδοξο μαρξιστικό κείμενο. νομίζω όμως ότι αυτή η προσέγγιση είναι εθνοκεντρική (αποδέχεται την λενινιστική έννοια του προλετάριου λαού που διαψεύστηκε ιστορικά -σε αντιδιαστολή με την σωστή αντεθνική προσέγγιση της Λούξεμπουρκ). η ελληνική επανάσταση ήταν βασικά πρώτα κοινωνική και έπειτα εθνικιστική. εθνικοαπελευθερωτική δεν ήταν. (η αλυτρωτική φάση ήταν η εποχή της Μεγάλης Ιδέας 1880-1920 μετά την κατασκευή του έθνους η επέκταση του κράτους τζιαι η εθνικοαπελευθερωτική φάση ήταν την δεκαετία του 1940 για ανεξάρτητη λαοκρατία). το ελληνικό έθνος κατασκευάστηκε μετά το 1821 μέσα από τους μηχανισμούς του κράτους που ελληνοποίησε τους ρωμιούς μέσα από τον στρατό και την εκπαίδευση. οι εθνικιστές φτιάχνουν τα κράτη και τα κράτη τα έθνη. όχι ανάποδα”.
Anef_Oriwn
Τρίτη 24/3/2009